Trang sức là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

Trang sức là đồ trang trí cá nhân làm từ kim loại quý, đá quý, ngọc trai hoặc vật liệu tổng hợp, nhằm tăng giá trị thẩm mỹ và biểu đạt phong cách riêng. Phân loại thành trang sức quý (vàng, bạc, bạch kim kết hợp đá quý tự nhiên) và trang sức thời trang (kim loại mạ, pha lê, resin), thể hiện văn hóa, tín ngưỡng và địa vị xã hội.

Giới thiệu

Trang sức là đồ trang trí cá nhân được chế tác từ kim loại quý, đá quý, ngọc trai hoặc vật liệu tổng hợp nhằm tăng giá trị thẩm mỹ và biểu đạt phong cách cá nhân. Trang sức quý (fine jewelry) thường sử dụng vàng, bạc, bạch kim và đá quý tự nhiên như kim cương, ruby, sapphire, emerald; trong khi trang sức thời trang (fashion jewelry) sử dụng kim loại mạ, đá pha lê, resin và hạt nhân tạo.

Vai trò của trang sức không chỉ dừng ở chức năng trang trí mà còn chứa đựng ý nghĩa văn hóa, tín ngưỡng và xã hội. Nhẫn cưới biểu thị cam kết hôn nhân, vòng cổ tôn vinh địa vị, và các biểu tượng tôn giáo như mặt Thánh giá hoặc biểu tượng Phật giáo mang ý nghĩa bảo vệ tinh thần. Giá trị kinh tế và sưu tầm của trang sức được đánh giá thông qua chất liệu, độ tinh xảo và xuất xứ của đá quý.

Tiêu chí quan trọng khi đánh giá trang sức gồm độ bền cơ học, độ bóng, độ trong suốt và màu sắc của đá quý, cùng với chất lượng chế tác. Các tiêu chuẩn quốc tế như 4C (Cut – cắt, Color – màu sắc, Clarity – độ tinh khiết, Carat – khối lượng) cho kim cương, hoặc tiêu chuẩn GIA (Gemological Institute of America) đánh giá độ tinh khiết và xuất xứ, giúp người mua lựa chọn chính xác (GIA).

Lịch sử và phân loại

Lịch sử trang sức bắt đầu từ thời tiền sử, khi con người dùng vỏ sò, xương, ngà voi và đá bán quý để trang trí cơ thể hoặc làm tín vật. Từ nền văn hóa Ai Cập cổ đại với cổ ngọc và khuyên tai bằng vàng đến đế chế La Mã cùng kỹ thuật men cloisonné, trang sức dần trở thành dấu hiệu địa vị và thẩm mỹ văn minh.

Theo chất liệu, trang sức chia làm:

  • Kim loại quý: vàng (24K, 18K, 14K), bạc sterling (92.5% Ag), bạch kim (Pt950, Pt900).
  • Đá quý thiên nhiên: kim cương, ruby, sapphire, emerald được xử lý nhiệt hoặc không, có giấy chứng nhận xuất xứ.
  • Đá bán quý và vật liệu tổng hợp: thạch anh, topaz, ngọc trai nuôi, pha lê Swarovski, resin.

Theo kỹ thuật chế tác, trang sức phân thành:

  • Đúc (Casting): Lost Wax Casting: tạo mẫu sáp, đúc kim loại chảy vào khuôn cát hoặc đầu tư.
  • Chạm khắc (Engraving) & Khảm (Inlay): xử lý bề mặt đá quý, khảm mosaic bằng kỹ thuật micro-inlay.
  • Đính đá (Setting): prong setting, bezel setting, pavé setting đảm bảo cố định và tôn lên độ lấp lánh của đá.

Vật liệu và tính chất

Kim loại quý sở hữu tính dẻo và độ bền cơ học cao, dễ gia công và đánh bóng. Vàng có chỉ số Mohs cứng ~2.5–3, bạc ~2.5–3, còn bạch kim ~4–4.5, giúp lựa chọn vật liệu phù hợp với thiết kế và mức độ sử dụng hàng ngày. Độ bền với oxi hóa của vàng và bạch kim vượt trội so với bạc, trong khi bạc thường bị đen do tạo sulfide khi tiếp xúc lưu huỳnh không khí.

Đá quý đánh giá theo tiêu chí:

Tiêu chíKim cươngRuby/SapphireEmerald
Độ cứng Mohs1097.5–8
Khả năng chống xướcRất caoCaoTrung bình
Độ trong suốtRất caoCao đến rất caoThấp (cần xử lý dầu)

Ngọc trai nuôi (cultured pearl) và tự nhiên có cấu trúc lớp aragonite mỏng, chịu lực kém hơn kim loại và đá quý nhưng mang giá trị văn hóa. Vật liệu tổng hợp như pha lê và resin giá thành thấp, đa dạng màu sắc, thường dùng trong trang sức thời trang theo xu hướng (Statista).

Kỹ thuật chế tác

Đúc chảy (casting) là quy trình cơ bản: mẫu sáp được bao phủ lớp vỏ ceramic, làm cứng và đốt cháy phần sáp bên trong, sau đó đổ kim loại nóng chảy vào khuôn. Phương pháp này cho phép tạo hình phức tạp và số lượng lớn với chi phí hợp lý.

  • Lost Wax Casting: độ chính xác cao, dung sai ±0.1 mm.
  • Investment Casting: ứng dụng cho bạch kim và vàng cao cấp.

Chạm khắc và khảm đá yêu cầu nghệ nhân xử lý tỉ mỉ bề mặt kim loại và giương các lỗ khảm. Kỹ thuật micro-inlay sử dụng mũi khắc CNC hoặc tay nghề thủ công để khảm hạt đá nhỏ hoặc miếng gỗ, tạo hoa văn tinh xảo.

Đính đá (setting) quyết định độ bền và vẻ đẹp của trang sức:

  1. Prong Setting: dùng 4–6 chấu kim loại giữ đá, tối ưu ánh sáng vào đá, tăng độ lấp lánh.
  2. Bezel Setting: viền kim loại ôm quanh đá, tăng độ an toàn và bảo vệ cạnh đá.
  3. Pavé Setting: nhiều viên nhỏ sát nhau, tạo bề mặt lấp lánh tổng thể.

Công đoạn hoàn thiện bao gồm đánh bóng (polishing), phủ lớp chống xước hoặc mạ rhodium (trên bạc) để tăng độ bền và giữ màu sáng lâu dài.

Ý nghĩa văn hóa và xã hội

Trang sức giữ vai trò quan trọng trong các tập tục và nghi lễ của nhiều nền văn hóa. Tại Ấn Độ, trang sức vàng và ngọc trai là phần không thể thiếu trong đám cưới, biểu thị sự thịnh vượng và may mắn cho cô dâu; tại Việt Nam, trâm cài đầu và vòng tay bạc của thiếu nữ xưa là dấu hiệu trưởng thành và bảo hộ khỏi vận xui.

Nhiều biểu tượng tôn giáo và tín ngưỡng được thể hiện qua trang sức. Thánh giá bằng vàng hoặc bạc thể hiện niềm tin Kitô giáo; Mala (vòng tràng hạt) trong Phật giáo giúp thiền định và đếm kinh; Hamsa (bàn tay Phật) trong văn hóa Trung Đông dùng làm bùa hộ mệnh.

  • Biểu thị địa vị xã hội: vương miện, huy chương, tước vị quí tộc.
  • Di sản gia đình: bộ sưu tập ngọc trai truyền đời, nhẫn ba viên (trilogy ring) kỷ niệm ba thế hệ.
  • Thời trang và cá nhân hóa: trang sức khắc tên, choker theo xu hướng, charm bracelet gắn dấu ấn cá nhân.

Kinh tế và thị trường

Thị trường trang sức toàn cầu đạt giá trị khoảng 280 tỷ USD năm 2023, dự kiến tăng trưởng 5–7% mỗi năm đến 2030; khu vực châu Á – Thái Bình Dương chiếm gần 40% doanh thu do nhu cầu vàng cưới và trang sức cao cấp.

Chuỗi cung ứng trải dài từ khai thác mỏ (giếng vàng, mỏ kim cương), chế tác (xưởng thủ công và nhà máy lớn), đến kênh bán lẻ (butique, trang sức trực tuyến). Các thương hiệu cao cấp như Tiffany & Co., Cartier, Bvlgari dẫn dắt phân khúc fine jewelry, trong khi Pandora, Swarovski thống trị phân khúc thời trang.

Phân khúcDoanh thu toàn cầu (2023)Tăng trưởng hằng năm
Fine Jewelry180 tỷ USD4.5%
Fashion Jewelry100 tỷ USD6.8%

Kênh bán lẻ trực tuyến ngày càng phát triển, chiếm 25% thị phần, với sự bùng nổ của thương mại điện tử và công nghệ AR (Augmented Reality) cho phép thử trang sức ảo tại nhà.

Sức khỏe và dị ứng

Dị ứng kim loại là vấn đề phổ biến: nickel có thể gây viêm da tiếp xúc, với triệu chứng ngứa, mẩn đỏ sau 24–48 giờ tiếp xúc. Nghiên cứu cho thấy 10–20% dân số châu Âu nhạy cảm với nickel, đặc biệt trong trang sức giá rẻ chưa đạt chuẩn (NCBI – Nickel Allergy).

Kim loại nặng như chì và cadmium có thể có trong hợp kim giá rẻ và gây độc hệ thần kinh, đặc biệt trẻ em. Tiêu chuẩn hallmark (GIA, BIS) quy định hàm lượng tối đa và bắt buộc kiểm định trước khi lưu hành.

  • Kiểm tra hallmark: vàng 10K/14K/18K, bạc sterling 925, bạch kim 950.
  • Chọn trang sức không chứa nickel hoặc được mạ lớp phủ chống dị ứng (rhodium, PVD).
  • Tháo trang sức khi ngủ hoặc tiếp xúc hóa chất để giảm ghi nhận dị ứng.

Bảo quản và chăm sóc

Bảo quản đúng cách giúp kéo dài tuổi thọ và giữ độ sáng bóng của trang sức. Vàng và bạch kim nên để trong túi nhung hoặc hộp chia ô, tránh va chạm và tiếp xúc với xà phòng, dầu gội; bạc nhạy cảm với lưu huỳnh không khí nên cần khăn lau khô sau 48 giờ.

Làm sạch định kỳ với dung dịch xà phòng dịu hoặc nước ấm, dùng bàn chải lông mềm chải nhẹ quanh chấu và khe đá. Trang sức đính đá quý cần kiểm tra chấu và khóa để kịp thời sửa chữa, tránh việc đá rơi hoặc gãy móc.

Vật liệuPhương pháp làm sạchKhuyến nghị bảo quản
Vàng, Bạch kimXà phòng pha loãng, lau khôHộp vải, tránh ánh sáng mạnh
BạcDung dịch baking soda, nước ấmTúi chống ẩm, khăn lau sau 48h
Đá quýLau khô, tránh ngâm lâuHộp có ngăn, không chồng chéo

Tác động môi trường và bền vững

Khai thác vàng và kim cương truyền thống gây ô nhiễm nước, phá rừng và nguy cơ nhân đạo tại các mỏ châu Phi. Xu hướng trang sức bền vững bao gồm sử dụng vàng tái chế (recycled gold) và kim cương nhân tạo (lab-grown diamond) với dấu chân carbon thấp hơn 80% so với khai thác tự nhiên.

Chứng chỉ Responsible Jewellery Council (RJC) và Fairmined đảm bảo chuỗi cung ứng minh bạch, lao động công bằng và bảo vệ môi trường. Các thương hiệu cao cấp ngày càng áp dụng vật liệu bền vững và công bố báo cáo ESG (Environmental, Social, Governance).

  • Vàng tái chế: giảm nhu cầu khai thác mới và chất thải độc hại.
  • Kim cương nhân tạo CVD: tính chất vật lý tương đương, giá thành thấp hơn.
  • Bền vững xã hội: hỗ trợ cộng đồng mỏ, điều kiện lao động an toàn.

Tài liệu tham khảo

  • Gemological Institute of America. “Jewelry Overview.” Truy cập từ gia.edu
  • Statista. “Jewelry Market Size.” Truy cập từ statista.com
  • NCBI Bookshelf. “Nickel Contact Dermatitis.” Truy cập từ ncbi.nlm.nih.gov
  • Responsible Jewellery Council. “Standards and Certification.” Truy cập từ responsiblejewellery.com
  • Bureau of Indian Standards. “Hallmarking of Jewellery.” Truy cập từ bis.gov.in

Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề trang sức:

Nhu cầu công việc, tài nguyên công việc và mối quan hệ của chúng với tình trạng kiệt sức và mức độ tham gia: một nghiên cứu đa mẫu Dịch bởi AI
Journal of Organizational Behavior - Tập 25 Số 3 - Trang 293-315 - 2004
Tóm tắtNghiên cứu này tập trung vào tình trạng kiệt sức và mặt trái tích cực của nó - mức độ tham gia. Một mô hình được kiểm tra, trong đó tình trạng kiệt sức và mức độ tham gia có những yếu tố dự đoán khác nhau và những hậu quả có thể khác nhau. Mô hình phương trình cấu trúc được sử dụng để phân tích dữ liệu đồng thời từ bốn mẫu nghề nghiệp độc lập (tổng cộng ... hiện toàn bộ
#kiệt sức; mức độ tham gia; nhu cầu công việc; tài nguyên công việc; mô hình phương trình cấu trúc
Tình trạng ô nhiễm kim loại nặng và tác động của chúng đến sức khỏe con người Dịch bởi AI
Journal of Cellular Biochemistry - Tập 119 Số 1 - Trang 157-184 - 2018
Tóm tắtNgay cả trong thời đại công nghệ đang phát triển hiện nay, nồng độ kim loại nặng có mặt trong nước uống vẫn không nằm trong giới hạn khuyến cáo được đặt ra bởi các cơ quan quản lý ở các quốc gia khác nhau trên thế giới. Nước uống bị ô nhiễm bởi kim loại nặng như: asen, cadmium, nickel, thủy ngân, crom, kẽm và chì đang trở thành một mố...... hiện toàn bộ
Tình trạng sức khỏe tự đánh giá và tỷ lệ tử vong trong Nghiên cứu Theo dõi Dịch tễ học NHANES-I. Dịch bởi AI
American journal of public health - Tập 80 Số 4 - Trang 446-452 - 1990
Khả năng của tình trạng sức khỏe tự đánh giá trong việc dự đoán tỷ lệ tử vong đã được kiểm tra bằng dữ liệu từ Nghiên cứu Theo dõi Dịch tễ học NHANES-I (NHEFS), được thực hiện từ năm 1971-1984. Mẫu nghiên cứu bao gồm những người tham gia NHANES-I từ 25-74 tuổi (N = 6,440) mà dữ liệu từ một cuộc kiểm tra sức khỏe toàn diện tại cuộc phỏng vấn ban đầu và tình trạng sống sót tại thời điểm the...... hiện toàn bộ
#sức khỏe tự đánh giá #tỷ lệ tử vong #theo dõi dịch tễ học #nghiên cứu sức khỏe #NHANES-I
Tình trạng quá tải tại phòng cấp cứu ở Hoa Kỳ: một mối đe dọa ngày càng tăng đối với an toàn bệnh nhân và sức khỏe cộng đồng Dịch bởi AI
Emergency Medicine Journal - Tập 20 Số 5 - Trang 402-405 - 2003
Nhiều báo cáo đã đặt câu hỏi về khả năng của các phòng cấp cứu tại Hoa Kỳ trong việc đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về dịch vụ cấp cứu. Tình trạng quá tải tại các phòng cấp cứu (ED) đang phổ biến tại các thành phố của Hoa Kỳ và theo báo cáo, đã đạt đến mức độ khủng hoảng. Mục đích của bài tổng quan này là mô tả cách mà tình trạng quá tải tại các phòng cấp cứu đe dọa đến an toàn của bệnh nh...... hiện toàn bộ
#quá tải phòng cấp cứu #an toàn bệnh nhân #sức khỏe cộng đồng #hệ thống chăm sóc khẩn cấp #nguyên nhân quá tải #giải pháp y tế
Sự bài tiết podocytes sống trong nước tiểu ở tình trạng sức khỏe và bệnh thận Dịch bởi AI
American Journal of Physiology - Renal Physiology - Tập 285 Số 1 - Trang F40-F48 - 2003
Sự mất mát tế bào biểu mô tạng cầu thận (podocytes) đã được liên kết với sự phát triển của xơ hóa cầu thận và mất chức năng thận. Tính khả thi của podocytes thu được từ nước tiểu của các đối tượng mắc bệnh cầu thận và các đối tượng lành mạnh đã được điều tra thông qua việc loại trừ iod propidium và nhuộm TUNEL. Mất mát podocytes được định lượng bằng kỹ thuật cytospin. Hành vi phát triển tr...... hiện toàn bộ
#podocyte #bệnh cầu thận #nước tiểu #tế bào biểu mô tạng cầu thận #apoptosis #chức năng thận
Trắng, Châu Âu, Phương Tây, Người Châu Âu hay cái gì khác? Việc gán nhãn không phù hợp trong nghiên cứu về chủng tộc, sắc tộc và sức khỏe. Dịch bởi AI
American journal of public health - Tập 88 Số 9 - Trang 1303-1307 - 1998
Nhu cầu về thuật ngữ phù hợp với khoa học trong nghiên cứu về chủng tộc, sắc tộc và sức khỏe đã phần lớn bỏ qua thuật ngữ Trắng. Thuật ngữ này cùng với các từ khác như Người Châu Âu và các thuật ngữ lâm sàng và dịch tễ học khác, thường không được định nghĩa. Bài bình luận này phân tích vấn đề từ góc độ dịch tễ học về sức khỏe của các nhóm sắc tộc và chủng tộc thiểu số tại Châu Âu và Hoa K...... hiện toàn bộ
Trạng thái vô định hình và sự hình thành băng chậm trong các dung dịch sucrose Dịch bởi AI
International Journal of Food Science and Technology - Tập 26 Số 6 - Trang 553-566 - 1991
Tóm tắtCác quá trình chuyển pha của sucrose vô định hình và dung dịch sucrose (20–100% sucrose) đã được nghiên cứu bằng cách sử dụng phép đo nhiệt lượng quét vi sai (differential scanning calorimetry), và có liên quan đến độ nhớt và sự hình thành băng chậm. Nhiệt độ chuyển trạng thái thủy tinh (Tg) giảm khi tăng hàm lượng nước. Sự hình thành băng và sự tập trung đô...... hiện toàn bộ
Can thiệp cải thiện chăm sóc liên quan đến ung thư đại trực tràng ở các nhóm dân tộc thiểu số: Một tổng quan hệ thống Dịch bởi AI
Journal of General Internal Medicine - - 2012
TÓM TẮT Mục tiêu Tổng quan một cách có hệ thống tài liệu đã công bố để xác định các can thiệp nhằm cải thiện sức khỏe của các nhóm dân tộc thiểu số liên quan đến chăm sóc ung thư đại trực tràng. Nguồn dữ liệu...... hiện toàn bộ
#Ung thư đại trực tràng #Can thiệp sức khỏe #Nhóm dân tộc thiểu số #Tầm soát ung thư #Dịch vụ dẫn dắt #Giáo dục bệnh nhân #Đào tạo bác sĩ
Vai Trò của Bối Cảnh Gia Đình, Thành Công Học Đường và Định Hướng Nghề Nghiệp trong Phát Triển Cảm Giác Kết Nối Dịch bởi AI
Hogrefe Publishing Group - Tập 10 Số 4 - Trang 298-308 - 2005
Tóm tắt. Nghiên cứu này điều tra bối cảnh gia đình (nuôi dạy con tập trung, tình trạng kinh tế xã hội của phụ huynh), thành công học đường trong thanh thiếu niên, và định hướng nghề nghiệp (giáo dục, sự ổn định trong sự nghiệp) ở tuổi trưởng thành dưới vai trò là những yếu tố tiên quyết của cảm giác kết nối (SOC; Antonovsky, 1987a), được coi là một khuynh hướng quan trọng để hiểu được sự ...... hiện toàn bộ
#bối cảnh gia đình #thành công học đường #định hướng nghề nghiệp #cảm giác kết nối #tình trạng kinh tế xã hội #sự phát triển #đối phó stress
Nghiên cứu DAGIS về Sức khỏe và Phúc lợi Tăng cường tại Trường Mầm non: Sự khác biệt trong Hành vi Liên quan Đến Cân bằng Năng lượng và Căng thẳng Dài hạn Theo Cấp độ Giáo dục của Cha Mẹ Dịch bởi AI
International Journal of Environmental Research and Public Health - Tập 15 Số 10 - Trang 2313
Bài báo này mô tả quá trình khảo sát Nghiên cứu Sức khỏe và Phúc lợi Tăng cường tại Trường Mầm non (DAGIS) cùng với sự khác biệt về tình trạng kinh tế xã hội (SES) trong hành vi liên quan đến cân bằng năng lượng (EBRBs) của trẻ, nghĩa là những hành vi liên quan đến hoạt động thể chất, sự ít vận động và chế độ ăn uống, và căng thẳng dài hạn là cơ sở cho việc phát triển can thiệp. Một cuộc khảo sát ...... hiện toàn bộ
#Nghiên cứu DAGIS #Hành vi liên quan cân bằng năng lượng #Căng thẳng dài hạn #Trường mầm non #Tình trạng kinh tế xã hội #Hoạt động thể chất #Thời gian ít vận động #Chế độ ăn uống #Trẻ em 3-6 tuổi #Cortisol tóc #Trình độ học vấn của cha mẹ
Tổng số: 356   
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
  • 6
  • 10

Chủ đề khác

#bioaerosol

Bioaerosol là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

#độ chọn lọc cao

Độ chọn lọc cao là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#ả rập saudi

Ả rập saudi là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

#dự đoán liên kết

Dự đoán liên kết là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#tín hiệu căng thẳng

Tín hiệu căng thẳng là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học

#bất ổn xã hội

Bất ổn xã hội là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

#không liền xương

Không liền xương là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#đại dịch

Đại dịch là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

#thay khớp háng bằng chỏm lưỡng cực

Thay khớp háng bằng chỏm lưỡng cực là gì? Các nghiên cứu

#strigolactone

Strigolactone là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan


Xem thêm